Poederplassen en staand slapen? Ontdek deze en dertien andere bizarre feiten over de baardagaam. Wij hebben er een thuis, genaamd Beardie. Maar wat er allemaal in de natuur gebeurt… Fascinerend.
Baardagamen in het wild en als huisdier
Baardagamen zijn hagedissen die hun thuis hebben in de woestijnen, savannes, struikgewas en subtropische bossen van Australië. Dankzij hun vriendelijke aard, eeuwige glimlach 🙂 en een ietwat ijdel karakter, worden ze wereldwijd vaak als huisdier gehouden. Ze danken hun naam aan de puntige uitsteeksels op hun nek en worden liefkozend ‘beardies’ genoemd door reptielenliefhebbers.
Geen bedreigde diersoort, in diverse kleuren
Er zijn acht verschillende soorten baardagamen, en er zijn zelfs kleurvariëteiten en “morfen” die ontstaan zijn door selectieve fokprogramma’s in gevangenschap. Van de zes soorten die tot op heden erkend zijn door de IUCN, hebben allemaal stabiele populaties in hun geboorteland, het vasteland van Australië, en worden ze geclassificeerd als soorten met de minste zorgen.
Ontdek meer over deze vriendelijke “draken,” onder andere hun opmerkelijke vermogen om van geslacht te veranderen en hun volstrekt eigenaardige poederige urine.
1: Baardagamen klimmen in bomen
Hoewel wilde baardagamen meestal op de grond leven, zijn ze eigenlijk semi-boombewoners en kunnen ze, wanneer dat nodig is, uitstekende boomklimmers worden. Dit doen ze bijvoorbeeld wanneer er op de grond geen voedsel beschikbaar is of wanneer ze achtervolgd worden door een (ander) roofdier. Als fervente zonaanbidders klimmen ze ook in bomen om een perfect plekje in de zon te vinden of om zich op een hoger niveau te bevinden dan andere baardagamen, wat een teken van dominantie is.
2: Emoties zichtbaar op de kin
De karakteristieke “baard” van deze draken gedraagt zich bijna als een emotiemeter en kleurt zwart wanneer het dier zich bedreigd, gestrest of opgewonden voelt. Tijdens deze verschillende emotionele toestanden kan de “baard” zich ook uitbreiden, en de baardagaam kan zijn hele lichaam opblazen om er groter uit te zien. In een rustige en blije gemoedstoestand zal het zakje onder de kin van een beardie dezelfde kleur hebben als de rest van zijn lichaam, met stekels die plat tegen de huid liggen.
3: Wettelijk verbonden aan hun geboorteland
Sinds de jaren zestig heeft Australië de export van wilde dieren, waaronder baardagamen, verboden. Maar zelfs daarna, tussen 1974 en 1990 volgens sommige schattingen, werden er exemplaren het land uit gesmokkeld om in gevangenschap te fokken. Nu zijn er binnenlandse varianten van deze Australische hagedissen over de hele wereld te vinden, behalve op Hawaï, waar het illegaal is om ze te bezitten vanwege de bedreiging die ze vormen voor het inheemse ecosysteem. Hoewel dit nog niet bevestigd is, wordt aangenomen dat er wereldwijd ongeveer 900 baardagamen in dierentuinen leven.
4: Baardagamen kunnen hun tanden regenereren
Het vermogen om tanden opnieuw te laten groeien is een eigenschap die veel reptielen delen. Baardagamen zijn echter uniek omdat ze zowel polyphyodont- als monophyodont-tanden hebben, zelfs op dezelfde kaaklijn. De baardagamen maken gebruik van een vergelijkbaar biologisch proces als haaien en gekko’s om hun polyphyodont-voortanden in de loop van de tijd opnieuw te laten groeien. Als de monophyodont-tanden uitvallen, zijn ze voorgoed verdwenen.
5. Ze slaan water op in hun hoofd
De woestijn, de natuurlijke habitat van baardagamen, is een dorre omgeving waar dieren zich aanpassen met unieke methoden om water op te vangen en op te slaan. Voor de Pogona-soorten is één van die methoden het verzamelen van water op hun eigen lichaam tijdens zeldzame regenbuien. Er zijn waarnemingen geweest van hagedissen die op hun achterpoten staan met hun kop naar beneden gebogen, waarbij ze het water opvangen terwijl het langs hun gezicht stroomt, gedurende 20 tot 30 minuten per keer.
6: Vrouwtjes bewaren sperma voor later gebruik
Baardagamen hebben de opmerkelijke eigenschap om per seizoen twee legsel van 11 tot 30 eieren te produceren, en dat na slechts één keer paren. Wat vrouwtjes echter echt bijzonder maakt, is hun vermogen om sperma op te slaan in hun voortplantingsorganen en dit later te gebruiken om de eieren te bevruchten, zolang dit sperma binnen dezelfde voortplantingsperiode wordt ingezet. Dit stelt het vrouwtje in staat om het nageslacht te maximaliseren terwijl ze de noodzaak van herhaalde paringen minimaliseert, wat soms agressief gedrag van mannetjes veroorzaakt, zoals bijten in de nek van hun partner. Baardagamen bereiken de geslachtsrijpheid meestal tussen één en twee jaar oud.
7: Communicatie via knikken en zwaaien
Baardagamen zijn ook geliefd vanwege hun quasi menselijke lichaamstaal, met name het knikken van het hoofd en zwaaien met hun armen. De exacte reden achter deze bewegingen is nog niet volledig begrepen, maar experts suggereren dat het zwaaien een teken van onderdanigheid is tegenover een dominant individu. Daarentegen lijkt het heen en weer bewegen van het hoofd waarschijnlijk een teken van dominantie te zijn. Beide geslachten vertonen deze gedragingen vaak om de paring te initiëren.
Sommige baardagaambezitters hebben zelfs gemeld dat hun baardagamen lijken te zwaaien naar hen, hoewel dit onderwerp enige discussie uitlokt omdat sommigen beweren dat deze bewegingen ook een teken van stress kunnen zijn.
8: Kleurverandering à la kameleons
Hoewel de kleurverandering van baardagamen enigszins verschilt van die van kameleons, is het nog steeds fascinerend. De kleuren van kameleons veranderen vaak opvallender dan die van baardagamen, maar baardagamen kunnen specifieke delen van hun lichaam isoleren om van kleur te veranderen. Onderzoek heeft aangetoond dat kleurveranderingen in het nekgebied vaak gerelateerd zijn aan sociale interacties, terwijl kleurveranderingen in het ruggebied meestal te maken hebben met temperatuurregulatie.
In zonnige omstandigheden wordt de huid van de baardagaam lichter om zonnestralen te reflecteren, terwijl hij in koeler weer donkerder wordt om de warmte te absorberen en zijn ideale lichaamstemperatuur van 35 graden Celsius te behouden.
9: Lekker hoor, staand slapen
Baardagaam-eigenaren hebben talloze verhalen gedeeld over baardagamen die in zeer ongebruikelijke slaapposities slapen, zoals tegen de glazen wanden of decoraties in hun terrariums. Het schijnt dat ze zelfs in het wild verticaal kunnen slapen, soms tegen bomen.
Hoewel het niet helemaal duidelijk is waarom ze afwijken van hun gebruikelijke, vermoedelijk comfortabelere slaaphouding met de buik naar beneden, lijkt staand slapen geen reden tot bezorgdheid te zijn.
10: Net zo hard rennen als de mens
De topsnelheid van een baardagaam, naar schatting zo’n 15 km/u, is vergelijkbaar met die van mensen. Hoewel deze hagedissen zelden op volle snelheid rennen, leiden ze over het algemeen een voornamelijk sedentaire levensstijl. Maar als het nodig is om snelheid te maken, kunnen baardagamen op hun achterpoten gaan staan en rennen als mensen. Deze rechtopstaande houding helpt de baardagaam zijn snelheid te optimaliseren, ondanks het extra gewicht aan de achterkant van zijn lichaam.
11: Geslachtsverandering bij mannetjes bij hoge temperaturen
Onderzoek heeft aangetoond dat mannelijke baardagamen die tijdens hun embryonale ontwikkeling worden blootgesteld aan temperaturen van 36 graden Celsius en hoger, in 100% van de gevallen veranderen in vrouwtjes. Dit vermogen tot geslachtsverandering is niet uniek voor mannelijke baardagamen; zelfs vrouwelijke exemplaren die oorspronkelijk als mannelijk werden geïdentificeerd (de zogenaamde “transbaarden”) kunnen twee keer zoveel eieren leggen als niet-transvrouwtjes.
Hoewel de populaties van baardagamen momenteel stabiel zijn, baart dit fenomeen, dat wordt veroorzaakt door warmte, zorgen over het vermogen van deze reptielen om zich aan te passen aan de veranderende klimaatomstandigheden…
12: Baardagamen zijn erg solitair
Baardagamen zijn van nature solitaire dieren, zowel in het wild als in gevangenschap. Hoewel ze in het wild soms in kolonies kunnen leven, bestaande uit één mannetje en meerdere vrouwtjes, is het belangrijk om te benadrukken dat ze in gevangenschap niet samen met andere baardagamen moeten worden gehouden. Dit betekent dat eigenaren zich geen zorgen hoeven te maken over het welzijn van hun baardagaamen wanneer ze alleen in hun terrarium verblijven.
13: Poederachtig plassen
Een van de meest eigenaardige kenmerken van baardagamen is de manier waarop ze urineren. In plaats van vloeibare urine produceren ze urinezuur in de vorm van een wit poeder of een kalkachtige pasta, ook wel ‘uraat’ genoemd. Dit unieke aanpassingsvermogen heeft zich ontwikkeld om water vast te houden in de hete en droge Australische wildernis. De uraat wordt uitgescheiden via een cloaca, dezelfde opening waardoor ontlasting wordt geloosd.
14: Winterslaap
Baardagamen ondergaan een periode van rust die lijkt op winterslaap. Deze rustperiode begint enkele weken tot enkele maanden na het broedseizoen. In het noordelijk halfrond begint dit meestal rond november, terwijl wilde baardagamen in Australië hun rustperiode al in juni beginnen, wanneer de winter daar toeslaat. Deze “winterslaap” begint met traagheid en verlies van eetlust, gevolgd door een langdurige slaap waarin de hartslag, lichaamstemperatuur en metabolisme aanzienlijk verminderen om energie te besparen.
15: Salmonella dragers en overdragers (ook naar de mens)
Reptielen dragen vaak salmonellabacteriën in hun spijsverteringskanaal, en wanneer ze ontlasting produceren, kunnen deze bacteriën op hun huid terechtkomen en vervolgens op mensen worden overgedragen, vooral wanneer reptielen worden gehanteerd. De Centers for Disease Control (CDC) in de Verenigde Staten houden uitbraken van salmonella bij in verband met alle soorten huisdieren, en baardagamen zijn herhaaldelijk geïdentificeerd als een bron van zorg. In juni 2022 resulteerde één uitbraak in 56 zieken en 19 ziekenhuisopnames in 26 staten.
Sorry dat we afsloten met een minder positief weetje, de salmonellabacterie. Maar als je je handen goed wast nadat je je baardagaam hebt vastgehouden, is er niets aan de hand!