Uit diverse onderzoeken blijkt dat de omgang met dieren verschillende voordelen kan hebben voor lichaam en geest. Huisdieren kunnen een positief effect hebben op de mens. Dieren kunnen een effect hebben op je stemming, je zelfbeeld en zelfs op diepere fysieke factoren zoals je bloeddruk. Door erkenning van deze positieve wisselwerking tussen mens en dier, worden dieren in de afgelopen jaren vaker ingezet in de zorg. Denk hierbij aan katten, honden, knaagdieren, ezels, paarden en, last but not least, papegaaien en andere vogels!
Twee methodes waarop dieren in de zorg worden ingezet
AAT: Animal Assisted Therapy
AAT, afkorting voor Animal Assisted Therapy, oftewel een door dieren ondersteunde therapie. Dieren worden bij deze therapievorm bijvoorbeeld ingezet om patiënten te stimuleren bij bepaalde oefeningen of therapie. Denk aan revalidatie- of psychiatrische patiënten. Bij de AAT-werkvorm is er vaak een extra persoon aanwezig, een behandelaar, die ervoor zorgt dat alles in goede banen wordt geleid.
AAA: Animal Assisted Activities
Een iets “lichtere” vorm, waarbij dieren worden ingezet voor bijvoorbeeld bezoek aan ouderen of zieken. Hierbij is geen behandelplan aanwezig, zoals bij AAT, maar gaat het om een spontane wisselwerking, waar zieken en ouderen profijt van kunnen hebben.
In sommige gevallen is er een overlap tussen deze twee vormen.
Welke dieren zijn geschikt voor dierentherapie?
De blindengeleidehond is misschien wel het bekendste voorbeeld van een zorgdier. Naast honden worden voor therapeutische doeleinden en diverse activiteiten ook tal van andere dieren ingezet. Hier een kort lijstje:
- Honden
- Katten
- Knaagdieren
- Vogels
- Ezels
- Paarden
- Dolfijnen
Zorgorganisaties die werken met dieren
Stichting Zorgdier
“Verantwoord huisdiercontact heeft een therapeutisch effect”
Stichting Contacthond
“Speciale honden voor bijzondere mensen”
AaiZoo
“Animal Assisted Interventions in Zorg, Onderzoek en Onderwijs”
Een papegaai als zorgdier?
En hoe zit het dan met papegaaien? Papegaaien kunnen in principe ook worden ingezet bij therapie of om emotionele steun te bieden aan patiënten en ouderen, wel onder de hoede van een getrainde professional.
Papegaaien zijn extreem empathische dieren
Papegaaien en sommige andere vogelsoorten staan bekend als extreem empathisch, intelligent en bewust van de emotionele sfeer om hen heen. Ze kunnen stress en spanning, woede en angst bij hun baasjes voelen, voordat deze emoties aan de oppervlakte komen. Dergelijke gevoeligheid kan extra worden getraind, zodat een papegaai deze vaardigheden kan gebruiken om individuen met psychische of emotionele handicaps te helpen.
Voorbeeld bij een patiënt met een bipolaire stoornis
In een bekend geval vertrouwde een bipolaire man op de intuïtie van zijn grijze roodstaartpapegaai, wanneer er een woede-episode aan de gang was of dreigde te ontstaan. De papegaai moedigde de man aan om te “kalmeren!” Hij droeg de papegaai in een kooi met riempjes als een rugzak, zodat hij overal met hem mee kon reizen. Deze zorgpapegaai was getraind om rustgevende zinnen en geluiden te herhalen.
PTSS bij papegaai en mens: positieve helpende wisselwerking?
Misbruikte en getraumatiseerde papegaaien vertonen vaak onzekerheid en wantrouwen tegenover mensen, vergelijkbaar met de gevoelens van mensen die een posttraumatische stressstoornis hebben. Er zijn verhalen bekend van situaties waarin papegaai en mens elkaar helpen, die in hetzelfde schuitje zitten. In een veilige omgeving werden volières geplaatst met papegaaien die een trauma achter de rug hadden, bij een persoon met een soortgelijk ongemak. Wonder bij wonder ontstond er een hele speciale interactie, die voor beiden profijtelijk bleek te zijn.
Non-profitorganisatie Gifted Wings Ministry: Vogels Helpen Mensen
Gifted Wings Ministry, een non-profitorganisatie in het Amerikaanse Tulsa, Oklahoma, die bezoeken en educatieve presentaties met geredde vogels faciliteert, werd in 2000 opgericht door Joyce Legere en Maureen Horton-Legere. Omdat ze de gunstige effecten van interactie met vogels begrepen, begonnen ze aan On a Wing & A Prayer, een programma dat vogels in veel verschillende gemeenschapsvoorzieningen brengt, waaronder verpleeghuizen.
Soms is er in een verpleeghuis niet veel om naar uit te kijken. De maaltijden in de gemeenschappelijke ruimte of de vaste therapie, enzovoort. Maar elke keer dat ze de aankondiging voor het programma van Gifted Wings publiceerden, bracht het veel enthousiasme teweeg. Bij elk papegaaienbezoek waren er vele bezoekers aanwezig.
De therapeutische effecten van het programma waren langdurig. “We zouden de vogels van dichtbij brengen, zodat de mensen met een beperkt gezichtsvermogen konden zien, aanraken en horen”, zei Horton-Legere. “Het zou alle zintuigen activeren: zicht, geluid, geur. We hoorden van de Activiteiten Directeuren dat de bewoners nog lang na ons vertrek nog over de bezoeken zouden praten.”
Papegaaienbezoek: positief effect op dementie…?
Horton-Legere herinnerde zich een vrouw met dementie die door de presentatie schreeuwde en huilde, maar toen het haar beurt was om een vogel vast te houden, legde ze kalm uit dat haar kinderen een vogel hadden. Het waren haar eerste heldere woorden in jaren. Een andere vrouw die niet sprak en niet zelfstandig at of douchte, begon opnieuw te praten om te vragen of ze de vogel die ze vasthield, mocht houden. Toen ze een gelegenheid zag om de vrouw in gesprek te brengen, kon haar verzorger haar emotionele band met de vogel gebruiken om weer contact te maken.
Gifted Wings en andere organisaties bieden hun geredde vogels aan in faciliteiten, en ook voor adoptie door individuen met mentale, emotionele of ontwikkelingsomstandigheden die baat zullen hebben bij een emotionele ondersteuningsrelatie met een vogel. Uiteraard moet dit proces onder professionele monitoring plaatsvinden om mogelijke schrik of schade voor zowel de vogel als patiënt te vermijden.
Kan mijn papegaai ook als zorgdier ‘aan de slag’?
Wanneer je denkt aan steundieren of zorgdieren, associëren we ze vaak met honden of katten. Honden zijn de meest voorkomende dieren in de zorg omdat ze specifiek zijn opgeleid om een taak uit te voeren voor een persoon met een handicap. Het is goed om deze zorgdieren niet te verwarren met dieren met emotionele steun. Deze dieren voeren specifieke taken uit die hun gehandicapte “cliënten” zelf niet kunnen uitvoeren, of assistentie bij nodig hebben.
Emotionele steundieren zijn dieren die geen gespecialiseerde training of certificering hoeven te hebben, maar die hun begeleiders therapeutische hulp bieden. Er zijn geen beperkingen wat betreft de diersoort. Hieronder kunnen papegaaien dus ook heel goed onder vallen. Houd er wel rekening mee dat o.a. sommige luchtvaartmaatschappijen sommige van deze dieren mogelijk niet in de cabine toelaten.
Papegaaien zijn zorgdieren, net als honden
Na het raadplegen van diverse bronnen en verhalen van ervaringsdeskundigen, kan ik zeggen: papegaaien kunnen minstens net zulke goede emotionele ondersteunende dieren zijn als honden. Onderzoek toont aan dat therapievogels angst, depressie, eenzaamheid kunnen verminderen en patiënten met chronische ziekten en PTSS kunnen helpen.
Als je regelmatig alleen thuis bent, kan een papegaai je de hele dag gezelschap houden door op je schouder of een nabijgelegen zitstok te zitten. Als je hem of haar kortwiekt kunnen ze je zelfs vergezellen naar een plek buitenshuis en tijdens je dagelijkse wandeling. Een papegaai zal nooit boos op je worden en je loopt nooit het risico zijn of haar vriendschap te verliezen.
Een aangeboren bewustzijn van menselijke emoties
Papegaaien hebben een aangeboren besef van menselijke emoties en weten wanneer hun baasje verdrietig, blij of boos is. Het meest vertederend is hoe papegaaien zich kunnen (en willen) verbinden met mensen. Ze hebben selectieve, onvoorwaardelijke liefde voor één persoon (in sommige gevallen zijn ze niet eenkennig en kunnen meerdere soulmates hebben). Papegaaien creëren dezelfde band die ze hebben met hun beste vriend of moeder in het wild. Elke keer dat je thuiskomt van je werk, school of een uitje, zullen ze kermen van geluk, wetende dat hun beste vriend thuis is. Als je het geluk hebt een papegaai te hebben waarmee je deze band hebt opgebouwd, heb je een lange vriendschap, gezien hun levensverwachting.
Zoals elk huisdier zijn er ook nadelen aan een papegaai als huisdier. Papegaaien zijn doorgaans rommelige eters en kunnen behoorlijk luid zijn (afhankelijk van de soort…), wat hinderlijk kan zijn voor jou of je buren. Ze hebben elke dag aandacht nodig en worden eenzaam als je uren achter elkaar aan het werk bent en er niemand thuis is. De radio of tv aan laten staan kan helpen. Als papegaaien te lang alleen worden gelaten, worden ze depressief en kunnen ze (in ernstige gevallen) beginnen veren uit te plukken.
Door hun lange levensduur zijn papegaaien nogal een grote toewijding, maar (vanuit ervaring) kunnen ze je leven extra verrijken en, wanneer nodig, extreem opfleuren!