Het apenstaartje: een Nederlands erfgoed?

Een stukje apenstaartgeschiedenis 🐒

In 1972 zette Ray Tomlinson de eerste stappen in de wereld van elektronische communicatie door het versturen van het allereerste e-mailbericht. Dit historische moment markeerde de geboorte van e-mail, en opvallend genoeg speelde het alom bekende @-symbool hierin een cruciale rol.

Ray Tomlinson, die destijds een Model 33 Teletype-apparaat gebruikte, stond voor de uitdaging om een symbool te kiezen dat geen deel uitmaakte van iemands naam om verwarring te voorkomen. Het werd al snel duidelijk dat het ‘apenstaartje‘ aan deze criteria voldeed. Het was onwaarschijnlijk dat dit teken in iemands naam zou voorkomen, en bovendien vertegenwoordigde het de letterlijke betekenis van ‘at‘. Het wees direct naar de locatie of instelling van de e-mailontvanger.

Tomlinson’s doordachte keuze voor het apenstaartje was niet alleen gebaseerd op praktische overwegingen, maar ook op zijn wens om een symbool te gebruiken dat zowel uniek als betekenisvol was. Het werd het startpunt van een revolutie in digitale communicatie, maar de oorsprong van dit teken roept ook de vraag op of het apenstaartje beschouwd kan worden als een stukje Nederlands erfgoed.

Vóór de @-toetsenbordstandaard

Vóórdat het @-symbool in de jaren tachtig van de negentiende eeuw een standaardtoets werd op typemachine-toetsenborden en in de jaren veertig een vaste plek kreeg op QWERTY-toetsenborden, had het al een intrigerende geschiedenis over de hele wereld. De geschiedenis van het @-teken, hoewel enigszins schetsmatig, dateert ver terug in de tijd, lang voordat het een vast onderdeel werd van onze digitale communicatiemiddelen.

Taalkundigen staan niet geheel op één lijn als het gaat om de oorsprong van het @-symbool. Sommigen beweren dat het symbool zijn roots heeft in de 6e of 7e eeuw, toen Latijnse schriftgeleerden het overnamen van het Latijnse woord “ad,” wat ‘aan’, ‘naar’ of ‘naartoe’ betekent. In een poging om hun handschrift te vereenvoudigen, creëerden deze geleerden de ligatuur door de opwaartse streek van de letter “d” te overdrijven en deze naar links over de “a” te buigen.

Anderen betogen juist dat het @-teken een meer recente ontwikkeling is, met een mogelijke opkomst in de 18e eeuw. Het zou in die tijd als symbool in de handel zijn gaan dienen om de prijs per eenheid aan te geven, zoals in de notatie “2 kippen @ 10 pence.” Hoewel deze theorieën voornamelijk speculatief zijn, ontdekte Giorgio Stabile, een professor in de geschiedenis van de wetenschap aan de La Sapienza Universiteit in Italië, in 2000 enkele originele 14e-eeuwse documenten die duidelijk gemarkeerd waren met het @-teken. Opmerkelijk was dat dit teken werd gebruikt om de maatstaf voor de hoeveelheid aan te geven, in dit geval, de amfora – een standaardformaat terracotta vat dat werd gebruikt om wijn en graan tussen kooplieden te vervoeren. Volgens Stabile leidde het gebruik van het @-symbool (waarbij de hoofdletter “A” was verfraaid in het typische Florentijnse schrift) in handelstransacties tot de hedendaagse betekenis van ‘tegen de prijs van’. Deze ontdekkingen werpen nieuw licht op de veelzijdigheid en ouderdom van het @-symbool.

De betekenis van het @-symbool in verschillende landen

Terwijl het @-symbool in de Nederlandse taal bekend staat als het ‘apenstaartje’, krijgt het in andere landen diverse bijnamen die vaak gerelateerd zijn aan (andere) voedsel- of dierennamen. Laten we eens een kijkje nemen in de rijke diversiteit van deze benamingen wereldwijd:

• Afrikaans: In Zuid-Afrika staat het bekend als ‘aapstert,’ wat letterlijk ‘apenstaart’ betekent.
• Arabisch: Opvallend genoeg ontbreekt het @-symbool op Arabische toetsenborden. Echter, wanneer het wordt gebruikt, is het Arabische woord ‘fi’ de vertaling van ‘at.’
• Bosnisch, Kroatisch en Servisch: In deze landen wordt het liefkozend de “Crazy I” genoemd.
• Kantonees: In Hong Kong wordt het simpelweg ‘het apenstaartje’ genoemd, vergelijkbaar met het gebruik in Engeland en Amerika.
• Catalaans: In Catalonië staat het bekend als ‘arrova,’ wat verwijst naar een gewichtseenheid.
• Tsjechisch: In Tsjechië noemen ze het ‘zavinac,’ wat ‘rollmop’ of ‘ingelegde haring’ betekent.
• Deens: De Denen hebben verschillende namen, zoals ‘alfa-tegn’ (alfateken), ‘snabel-a’ (‘olifantenslurf’), en ‘grisehale’ (‘varkensstaart’).
• Nederlands: Naast het vaak gebruikte Engelse ‘at,’ noemen Nederlanders het ook ‘apestaart,’ ‘apestaartje,’ en zelfs ‘slingeraap.’
• Frans: In Frankrijk staat het bekend als ‘arobase,’ maar krijgt het ook andere namen zoals ‘un a commercial’ (‘zakelijke a’), ‘enroule’ (‘opgerolde a’), en soms ‘escargot’ (‘slak’).
• Duits: In Duitsland wordt het ‘Affenschwanz’ (‘apenstaart’) genoemd, of ‘Klammeraffe’ (‘hangende aap’).
• Grieks: In Griekenland wordt het liefkozend ‘papaki’ genoemd, wat ‘kleine eend’ betekent.
• Hebreeuws: Het wordt ‘shablul’ of ‘shablool’ genoemd, wat ‘slak’ betekent, of ‘shtrudl,’ wat ‘strudel’ betekent.
• Hongaars: In Hongarije staat het bekend als ‘kukac,’ wat ‘worm’ of ‘made’ betekent.
• Italiaans: In Italië wordt het ‘chiocciola’ genoemd (‘slak’) en ‘a commerciale’ (‘bedrijf a’).
• Japans: In Japan noemen ze het ‘atto maaku,’ wat ‘op het teken’ betekent.
• Mandarijn Chinees: In Taiwan heeft het verschillende namen, zoals ‘xiao lao-shu’ (‘kleine muis’) en ‘lao shu-hao’ (‘muisteken’).
• Noors: In Noorwegen wordt het ‘grisehale’ genoemd (‘varkensstaart’) of ‘kro/llalfa’ (‘krullende alfa’), maar in de academische wereld wordt vaak de Engelse term ‘at’ gebruikt.
• Pools: In Polen staat het bekend als ‘malpa’ (‘aap’), maar ook als ‘kotek’ (‘kleine kat’) en ‘ucho s’wini’ (‘varkensoor’).
• Portugees: In Portugal wordt het ‘arroba’ genoemd, verwijzend naar een gewichtseenheid.
• Roemeens: In Roemenië noemen ze het ‘la,’ een directe vertaling van het Engelse “at.”
• Russisch: Officieel wordt het ‘kommercheskoe’ genoemd (‘commerciële a’), maar het staat bekend als ‘sobachka’ (‘kleine hond’).
• Spaans: Zowel in Spanje als in Portugal wordt het ‘arroba’ genoemd, een gewichtseenheid.
• Zweeds: De officiële term in Zweden is ‘snabel-a,’ wat ‘slurf-a’ of ‘a met de slurf van een olifant’ betekent.
• Thais: In het Thais is er geen officiële term, maar het wordt vaak ‘ai tua yiukyiu’ genoemd, wat ‘het wiebelende wormachtige karakter’ betekent.
• Turks: In Turkije noemen de meeste e-mailgebruikers het ‘kulak,’ wat ‘oor’ betekent.

Nederlands erfgoed…? De naam wel!

Hoewel het apenstaartje als symbool niet specifiek Nederlands erfgoed is, heeft Nederland het uniek omarmd door het te benoemen als ‘apestaart,’ ‘apestaartje,’ of zelfs ‘slingeraap.’ Deze benamingen komen nagenoeg alleen voor in Nederland en Zuid-Afrika. Hoewel de oorsprong wereldwijd is, getuigt het gebruik van deze lokale termen van een bijzondere verbondenheid met het symbool binnen de Nederlandse digitale cultuur. Het apenstaartje is daarmee een interessant voorbeeld van hoe taal en cultuur invloed kunnen hebben op de interpretatie van technologische symbolen.